İshal

Barsaklarda enfeksiyon, gıda zehirlenmesi, bazı ilaçların yan etkileri sonucu ya da diğer birçok neden sonrası ishal gelişebilir. İshal nedir?

• Günlük dışkı miktarının 200g’dan fazla olması (yaşa göre değişkenlik gösterir),
• Günlük dışkılama sayısının 3’ten fazla olması
• Dışkıdaki sıvı oranının yaklaşık %80’lere ulaşması

ishal olarak tanımlanır.

1. Gastroenterit nedir?

Mide ve barsakların enfekte olması ile karın ağrısı, iştahsızlık, bulantı/kusma ve ishal ile karakterize durumdur.

2. Besin zehirlenmesi nedir? 

Beslendiğimiz gıdalarda bakteri üremiş olması ya da bakteri toksinleri barındırması durumunda vücudumuza giren mikroorganizmaların akut hastalık oluşturmasıdır.

Besinler üzerinde bulunan bakteri toksinlerinin alınmasıyla oluşan gastroenteritte kuluçka süresi kısadır. Zararlı besin alındıktan kısa süre sonra bulantı/kusma, ishal ve karın ağrısı gibi gastrointestinal ve nörolojik belirtilerele seyreder.

Gelişmekte olan ülkelerde, özellikle enfeksiyon kaynaklı ishaller sık görülmektedir ve çocuk ölümlerinin önemli nedenlerinden biridirdir. Dünya genelinde 5 yaş altında görülen çocuk ölümlerinin yaklaşık %25 nedenini ishalli hastalıklar oluşturur.

Besin zehirlenmesi; bulantı, kusma, ishal ve karın ağrısı gibi belirtilere neden olabilir.

3. Sindirim sistemimizde bizi enfeksiyonlardan koruyan 3 temel mekanizma :

3.1. Mide

Bakteriyel enfeksiyonların neden olduğu ishallerde midenin asidik pH’ı oldukça koruyucudur. Mide cerrahshisi geçiren hastalar, H2 reseptör blokerleri veya diğer mide koruyucu olarak anılan antiasit ilaçlar kullanan hastalarda bakteriyel enfeksiyon riski artar. Enfeksiyon artışı ishal riskini artmaktadır.

3.2. Duodenum

Safra kesesinden salgılanan safra tuzları da bazı bakterilerin duvar yapısını bozarak barsaklarda enfeksiyonu önlerler. Safa kesesi hastalıkları olan(taş, tümör) veya safra kesesi alınmış hastalarda safra tuzu salınımı azaldığı için bakteriyel enfeksiyon riski artar. Enfeksiyon artışı ishal riskini artmaktadır.

3.3. Kalın Barsak: 

Kalın barsaklarımızın doğal florasında %99’u anaerob olan faydalı bakteriler vardır. Bu bakteriler lokal pH oluştururlar. Kimyasal değişiklikler yaparlar. Bakteriyosin üreterek C.difficile gibi diğer zararlı bakterilerin üremesine engel olurlar. Çeşitli antibiyotikler doğal floramızdaki bu faydalı bakterileri öldürerek zararlı bakterilerin üreme ve enfeksiyon riskini arttırırlar. Enfeksiyon artışı ishal riskini artmaktadır.

Son 4-6 hafta içerisinde kullanılan antibiyotik veya kanser tedavisi ilacı ishale neden olabilir. Gerekli olmayan durumlarda bilinçsizce kullanılan antibiyotiklerin bir zararı da doğal bakteri floramızı bozmasıdır.

Çocuklarda ve yaşlılarda mide asiti azlığı, koruyucu bakteri florasının azlığı ve bağışıklık sisteminin yetersizliği sonucu enfeksiyon ishalleri daha kolay gelişir.

4. Dizanteri nedir?

Bazı bakakterilerin sitotoksinleri barsak mukoza hücrelerini enfekte eder ve enfekte hücreleri içeren dışkılamaya neden olur. Buna dizanteri denir. Dışkı azdır, dışkılama sayısı oldukça fazladır (günde 10-30 kere) ve kan, mukus, püy içermektedir.

Rektum tutulumuna bağlı tenezm(tenezmli kişi sürekli dışkılama ihtiyacı hissine sahiptir). Dizanteri belirteleri 10 günü aşar ise amipli dizanteri düşünülür. 2 haftayı aşan dizanterili ishal durumunda etken bakteri veya amip olarak bulunamamış ise ülseratif kolit ve rektosigmoid kanserleri açısından hasta değerlendirilmelidir.

Bağırsaklarımızın normal peristaltik hareketi yukarıdan aşağıya kendini temizlemeye programlanmıştır. Bağırsak hareketlerini azaltan opiatlar, atropin, difenoksilat gibi bazı ilaçlar hareket azlığına bağlı bağırsaklarımızın üst kısımlarındaki doğal flora bakterilerinin üremesini arttırır ve bağırsakların besinleri emebilme yeteneğini azaltır, yeteri kadar emilemeyen besinler ishale neden olur.

Şeker hastalığı ve skleroderma gibi bazı hastalıklarda bağırsak hareketlerini azaltan benzer bir etkiyle ishale sebep olurlar. İlaç kullanıyorsanız veya kronik hastalığınız varsa bu ishal olmanıza sebep olabilir.

5. İshal çeşitleri

İshal 3 şekilde olabilir, sekretuar, eksüdatif ve ozmotik. Mikroorganizma bağırsakta sıvı üretiminde artışa sebep olursa sekretuar ishal, mukozaların ve bağırsak hücrelerinin hasarlanması sonucu gelişiyorsa eksüdatif ishal, bağırsaklardan sıvı emilimi azalmış ise ozmotik ishal gelişir. Sekretuar ishallerde genelde ateş görülmez.

İshalle doktora başvuran hastanın kısa sürede başarılı tedaviye ulaşabilmesi için klinik değerlendirme çok önemlidir. Hastanın yaşı, bulantı/kusması, karın ağrısı, ishalin suresi, günlük dışkılama sayısı ve miktarı, dışkının görünümü ve kıvamı, ateş, konvülziyon(havale), dalgınlık, yenilen besinler, hastanın seyahat öyküsü ve aile çevresi veya iş yerinde ishalli olup olmadığı değerlendirilmelidir.

Çocuğunuzun ishal olması durumunda dışkının kıvamını, rengini, kokusunu ve günde kaç kere dışkı yapıldığını gözlemlemeniz ve doktorunuza detaylı bilgi verebilmeniz daha iyi tedaviye daha hızlı ulaşmanızı sağlayacaktır.

Bulantı/kusma sindirim sisteminin üst bölümleri tutulduğunda ortaya çıkar. Karın ağrısı sindirim sisteminin alt kısımlarının tutulduğuna işaret eder. Tutulum mideden aşağıya indikçe ve bağırsak mukoza invazyonu arttıkça karın ağrısı şiddeti artacaktır. İnvaziv bakterilerin neden olduğu ciddi ishal durumlarına ateş ve yoğun miktarda mukus görülür. Dışkıda kan görülmesi kolonda invazif bakteriyel enfeksiyon oluştuğunu gösterir.

İleri yaşlarda kronik ishal kolon kanseri ve divertikülit düşündürür. Kısa sürede başlayan, ciddi bulantı/kusması olan genellikle 12 saatte iyileşen ishallerde besin zehirlenmeleri düşünülmelidir. Besin zehirlenmelerinde bakterilerin besinler üzerindeki enterotoksinleri sorumludur ve aynı besinle beslenen kişilerde benzer şikayetler oluşacaktır.

Günlük dışkılama sayısı az ancak dışkılanan hacim fazla ise ince bağırsak tipi ishal düşünülür. İncebağırsak tipi ishalde dışkı açık renkli, sulu, bol, köpüklü, çorbamsı veya yağlı, içinde sindirilmemiş besin artıkları olan, kansız ve kokuludur. Bu ishallerde göbek çevresi ve sağ alt kadranda kramp şeklinde ve genellikle aralıklarla gelen karın ağrıları vardır.

Günlük dışkılama sayısı 10 kereden fazla ancak miktarları az ise kalın bağırsak tipi ishal düşünülür.

6. İshal nedeniyle oluşan sıvı kaybı (dehidratasyon)

Hastalar dehidratasyon açısından değerlendirilmelidir. Hastanın genel durumu sıvı ve elektrolit kaybı ile yakından ilişkilidir. Ağız kuruması, aşırı susuzluk, deride turgor kaybı(esnekliğini kaybetmiş buruşmuş ve kuru bir cilt), idrarın azalması ve renginin koyulaşması, kan basıncının düşmesi, göz altlarında çöküklük ve dalgınlık/uyuklama hissi dehidratasyona işaret eder. Sık dışkılama ile kaybedilen su yerine konmalıdır.

İshal hastalarında hemotokrit düşüklüğü kanamayı, lökosit yüksekliği salmonella ve shgilla enfeksiyonlarını düşündürür. Burada ishal sonrası dehidratasyon gelişmişse  şayet sıvı kaybı ve kan konsantrasyonu artışına bağlı laboratuar değerlerinde yalancı yükselmeler olacağı unutulmamalıdır.

10 günden uzun süren kanlı ishallerde radyolojik görüntülemeler, sigmoidoskopi ve kolonoskopi ayırıcı tanıda anlamlıdır.

7. İshal tedavisi nedir?

İshal sonrası hastada sıvı ve elektrolit kaybı gerçekleşecektir, bu dehidratasyon oluşması demektir. Erişkin bir hastanın ishal olması durumunda, ishali düzelene kadar içebildiği kadar sıvı ve su içmesi önerilir.

Doğal maden suları, tuzlu ayran, tuzlu çorba, şekersiz çay ve şekersiz bitki çayları kaybedilen su ve elektrolitleri yerine koymada etkili olacaktır.

Meyve suları ve şekerli çaylar ishalli hastaya önerilmez. Şeker oranı yüksek ve tuz içermeyen sıvılar yüksek glukoz konsantrasyonu nedeniyle osmolariteyi yükselterek ishalin şiddetlenmesine neden olabilirler.

İshal olan yetişkin hastanın yağlı, sütlü ve lif oranı yüksek gıdalarla beslenmesi önerilmez. Tahıl, bakliyat ve etli gıdalarla beslenmesi önerilir.

Dehidrate hastada oral rehidratasyon sıvısı verilmelidir. (Dehidratasyon sıvı kaybetmiş, rehidratasyon sıvının tekrar alınmasına yani normale dönmesine denir).Bu sıvıyı eczanelerden satın alabilirsiniz.

Kendiniz oral rehidratasyon sıvısı hazırlamak isterseniz, bir litre temiz suya 3/4 çay kaşığı tuz, 1 çay kaşığı kabartma tozu, 4 yemek kaşığı şeker, 1 bardak portakal suyu karıştırıp içebilirsiniz.

Bu kadar ideal içeriğe sahip olmasada daha basit bir oral replesman sıvısı ise şu şekilde hazırlanabilir, bir litre temiz suya 1 tatlı kaşığı şeker ve 1 çay kaşığı tuz karıştırılarak içilebilir.

İlk 24 saatte 2 litre oral rehidratasyon sıvısı içildikten sonra her dışkılama sonrası rutin beslenmeye ek olarak 200ml kadar oral replesman sıvısı almakta yarar vardır.

8. İshalden nasıl korunuruz?

Temiz su, güvenilir gıda temini ve kişisel hijyen kurallarına dikkat edilmesi ishalden korunmanın en iyi yöntemidir. İshal yapması için daha az sayıda bakterinin yeterli olduğu Shigella, E.histolytica ve Giardia infeksiyonları için en iyi korunma yöntemi ellerin sık sık, bol suyla yıkanması ve diğer kişisel hijyen önlemlerine uyulmasıdır. İshale karşı henüz muntazam bir aşılama yöntemi bildirilmemiştir.

9. İshalim var hangi doktora gitmeliyim?

İshal olmanız durumunda doktorunuza başvurmayı unutmayınız.

• Günde birkaç defa basit sulu büyük tuvalet yapıyorsanız aile hekiminize danışabilirsiniz.
• Büyük tuvaletinizde kan görüyorsanız, ishal çok şiddetli ise, yüksek ateş bulantı ve kusma eşlik ediyor ise dahiliye (iç hastalıkları) uzmanına randevu alabilirsiniz.
• Uzun süren ve tedaviye dirençli ishal rahatsızlığınız için gastroenteroloji bölümüne randevu alabilirsiniz.

10. Acil durumlar

İshal ile birlikte çok yüksek ateş, şiddetli karın ağrısı, şiddetli kusma ve halsizlik gibi şikayetleriniz var ise acil sağlık birimlerine başvurabilirsiniz.